Ang Pinagmulan ng Bohol
translated by Patrocinio V. Villafuerte
Ang
mga tao noon ay naninirahan sa kabila ng ulap. Isang araw, ang
kaisa-isang anak na babae ng datu ay nagkasakit. Hindi mapalagay ang
datu.
“Tanod, may sakit ang anak ko. Humayo ka, papuntahin mo rito ang manggagamot. Ngayon din!”
“Ngayon din po, Mahal na Datu!”
Nang dumating ang matandang manggagamot at ang tanod sa tahanan ng Datu. . .
“Magagawa ng matandang lalaki ang anuman na makagagaling sa kanya!” ang sabi ng datu.
Sinuring mabuti ng matandang manggagamot ang maysakit. Pagkatapos ng pagsusuri, nag-usap ang manggagamot at ang Datu sa labas ng kubo. . Tumawag ng pulong noon din ang datu. . .
“Mga kalalakihang nasasakupan ng aking barangay. Makinig kayo sa akin. Maysakit ang aking anak na babae at ang tanging hinihiling ko ay ang inyong tulong. Sundin ninyong lahat ang mga tagubilin ng manggagamot. . . . upang magbalik ang dating lakas ng aking anak.”
“Mga lalaki, dalhin ninyo ang maysakit sa malaking puno ng balite. Hukayin ninyo ang lupang nakapaligid sa mga ugat, ang utos ng manggagamot.
“Gagawin naman ang iyong ipinag-uutos alang-alang sa pagmamahal namain sa datu at sa kaniyang kaisa-isang anak na babae!”
Nagsimulang kumilos ang mga tauhan ng datu. Pinuntahan nila ang lugar na kinatatayuan ng puno ng balite. Ang maysakit na anak ng datu ay isinakay sa duyan. Hinukay ng ilang lalaki ang lupa sa paligid ng mga ugat ng puno ng balite. Nang ito’y matapos.
“Dalhin ang maysakit sa kanal! Ang tanging makagagaling sa kanya ay ang mga ugat ng malaking puno ng balite.” Buong ingat na inilagay sa kanal ang maysakit. Ngunit sa di-inaasahang pangyayari, bumuka ang lupa. . .
“Ooooops, Aaaa. Ama ko, tulungan ninyo ako Ama. . .”
At babae’y tuluyang nahulog sa hukay ng ulap.
“O, Diyos ko. Ang aking anak. Ibalik ninyo siya sa akin. . . O, hindi! Ang aking anak!”
“Huli na ang lahat, Datu. Siya’y patay na.!”
Sa ilalim ng ulap ay may malaking daluyan ng tubig. Gumulong sa hangin ang maysakit bago tuluyang bumagsak ang kanyang katawan sa malaking daluyan ng tubig. Nakita ng dalawang bibe ang pagkahulog ng babae.
“Isplas! Wasss! Isplas!
Nagmamadaling lumangoy ang dalawang bibe at mabilis na bumagsak sa likod nila ang katawan ng babae. Sa kanilang mga likod namahinga ang may sakit.
“Kwak, kwak, kwak, kwak!”
At isang pulong ang idinaos.
”Ang babaeng kababagsak lamang mula sa ulap ay labis na nangangailangan ng
tulong. Kailangang tulungan natin siya.”
“Oo, dapat tayong gumawa ng bahay para sa kanya.”
“Lumundag ka, palaka, at dalhin mo ang dumi ng puno sa ibaba,” ang utos ng pagong.
Sumunod ang palaka ngunit hindi siya nagtagumpay. Inutusan naman ng malaking pagong ang daga. Siya ma’y sumunod ngunit nabigo.
Hanggang sa. . .
“Susubukin ko, ang kusang-loob na sabi ng malaking palaka.
Sa pagkakataong ito, ang lahat ng hayop ay nagsigawan at naghalakhakan, maliban sa malaking pagong.
“Natitiyak naming hindi mo iyon magagawa. He-he-he! Ha-ha-ha.”
“Subukin mo, baka ikaw ang mapalad.”
Huminga nang malalim ang matandang palaka at nanaog. . . nanaog. . Sa wakas, ang samyo ng hangin ay dumating at sumunod ang matandang palaka. Sa kanyang bibig, nagdala siya ng ilang butil ng buhangin na kanyang isinabog sa paligid malaking pagong. At isang pulo ang lumitaw. Ito ang naging pulo ng Bohol. (Kung susuriin ang likod ng pagong, mapapansin ang pagkakatulad nito sa hugis at anyo ng Bohol). At dito nanirahan ang babae. Nanlamig ang babae kayat muling nagdaos ng pulong. . .
“Kailangang gumawa tayo ng paraan para siya mainitan.
“Kung makaaakyat ako sa ulap, makukuha ko ang kidlat at makagagawa ako ng liwanag, “ang sabi ng maliit na pagong.
“Gawin mo ang iyong magagawa. Marahil ay magiging mapalad ka.
Isang araw, nang hindi pa gaanong dumidilim, uminog ang ulap at tinangay ang pagong nang papaitaas.
“Uww-ssss ! Brahos !”
Mula sa ulap, kumuha siya ng kidlat. . .
“Brissk ! Bruumm ! Swissss !”
Nabuo ang araw at ang buwan na nagbigay ng liwanag at init sa babae. Mula noon, naninirahan ang babae sa piling ng matandang lalaking nakita niya sa pulo. At nanganak siya ng kambal. Sa kanilang paglaki, ang isa’y naging mabuti at ang isa’y naging masama.
“Ihahanda ko ang Bohol sa pagdating ng mga tao.”
Ang mabuting anak ay gumawa ng mga kapatagan, mga kagubatan, mga ilog at maraming hayop. Lumikha rin siya ng mga isdang walang kaliskis. Ngunit ang ilan sa mga ito’y sinira ng masamang anak. Tinakpan niya ng makakapal na kaliskis ang mga isda kaya’t mahirap kaliskisan ang mga ito
“Ano ang ginawa mo?”
“Walang halaga lahat ‘yan.”
“Walang halaga?”
“Bakit mo pinahihirapan ang iyong sarili sa paggawa rito? Hangal ka!”
“Inihahanda ko ang lugar na ito para sa pagdating ng mga tao.”
“Dito, dito’y wala tayong kinabukasan. Samantalang sa ibang lugar ay hindi ka kailangang gumawa. Isa kang baliw ! »
Kaya’t naglakbay sa kaunlaran ang masamang anak. Dito siya namatay.
Samantalang ang mabuting anak ay nagpatuloy ng pagpapaunlad ng Bohol at inalis ang mga masasamang ispiritung dala ng kanyang kapatid. Hinulma ang mabuting anak ang
mga Boholano sa pamamagitan ng pagkuha ang dalawang lupa sa daigdig at hinugis ang mga ito ng katulad ng tao. Dinuran niya ang mga ito. Sila’y nabuhay.
“Ngayong kayo’y naging lalaki at babae, iniiwan ko sa inyo ang mga magagandang
katangiang ito: kasipagan, mabuting pakikitungo, katapatang kabutihang-loob, at mapagmahal sa kapayapaan.”
Nang dumating ang matandang manggagamot at ang tanod sa tahanan ng Datu. . .
“Magagawa ng matandang lalaki ang anuman na makagagaling sa kanya!” ang sabi ng datu.
Sinuring mabuti ng matandang manggagamot ang maysakit. Pagkatapos ng pagsusuri, nag-usap ang manggagamot at ang Datu sa labas ng kubo. . Tumawag ng pulong noon din ang datu. . .
“Mga kalalakihang nasasakupan ng aking barangay. Makinig kayo sa akin. Maysakit ang aking anak na babae at ang tanging hinihiling ko ay ang inyong tulong. Sundin ninyong lahat ang mga tagubilin ng manggagamot. . . . upang magbalik ang dating lakas ng aking anak.”
“Mga lalaki, dalhin ninyo ang maysakit sa malaking puno ng balite. Hukayin ninyo ang lupang nakapaligid sa mga ugat, ang utos ng manggagamot.
“Gagawin naman ang iyong ipinag-uutos alang-alang sa pagmamahal namain sa datu at sa kaniyang kaisa-isang anak na babae!”
Nagsimulang kumilos ang mga tauhan ng datu. Pinuntahan nila ang lugar na kinatatayuan ng puno ng balite. Ang maysakit na anak ng datu ay isinakay sa duyan. Hinukay ng ilang lalaki ang lupa sa paligid ng mga ugat ng puno ng balite. Nang ito’y matapos.
“Dalhin ang maysakit sa kanal! Ang tanging makagagaling sa kanya ay ang mga ugat ng malaking puno ng balite.” Buong ingat na inilagay sa kanal ang maysakit. Ngunit sa di-inaasahang pangyayari, bumuka ang lupa. . .
“Ooooops, Aaaa. Ama ko, tulungan ninyo ako Ama. . .”
At babae’y tuluyang nahulog sa hukay ng ulap.
“O, Diyos ko. Ang aking anak. Ibalik ninyo siya sa akin. . . O, hindi! Ang aking anak!”
“Huli na ang lahat, Datu. Siya’y patay na.!”
Sa ilalim ng ulap ay may malaking daluyan ng tubig. Gumulong sa hangin ang maysakit bago tuluyang bumagsak ang kanyang katawan sa malaking daluyan ng tubig. Nakita ng dalawang bibe ang pagkahulog ng babae.
“Isplas! Wasss! Isplas!
Nagmamadaling lumangoy ang dalawang bibe at mabilis na bumagsak sa likod nila ang katawan ng babae. Sa kanilang mga likod namahinga ang may sakit.
“Kwak, kwak, kwak, kwak!”
At isang pulong ang idinaos.
”Ang babaeng kababagsak lamang mula sa ulap ay labis na nangangailangan ng
tulong. Kailangang tulungan natin siya.”
“Oo, dapat tayong gumawa ng bahay para sa kanya.”
“Lumundag ka, palaka, at dalhin mo ang dumi ng puno sa ibaba,” ang utos ng pagong.
Sumunod ang palaka ngunit hindi siya nagtagumpay. Inutusan naman ng malaking pagong ang daga. Siya ma’y sumunod ngunit nabigo.
Hanggang sa. . .
“Susubukin ko, ang kusang-loob na sabi ng malaking palaka.
Sa pagkakataong ito, ang lahat ng hayop ay nagsigawan at naghalakhakan, maliban sa malaking pagong.
“Natitiyak naming hindi mo iyon magagawa. He-he-he! Ha-ha-ha.”
“Subukin mo, baka ikaw ang mapalad.”
Huminga nang malalim ang matandang palaka at nanaog. . . nanaog. . Sa wakas, ang samyo ng hangin ay dumating at sumunod ang matandang palaka. Sa kanyang bibig, nagdala siya ng ilang butil ng buhangin na kanyang isinabog sa paligid malaking pagong. At isang pulo ang lumitaw. Ito ang naging pulo ng Bohol. (Kung susuriin ang likod ng pagong, mapapansin ang pagkakatulad nito sa hugis at anyo ng Bohol). At dito nanirahan ang babae. Nanlamig ang babae kayat muling nagdaos ng pulong. . .
“Kailangang gumawa tayo ng paraan para siya mainitan.
“Kung makaaakyat ako sa ulap, makukuha ko ang kidlat at makagagawa ako ng liwanag, “ang sabi ng maliit na pagong.
“Gawin mo ang iyong magagawa. Marahil ay magiging mapalad ka.
Isang araw, nang hindi pa gaanong dumidilim, uminog ang ulap at tinangay ang pagong nang papaitaas.
“Uww-ssss ! Brahos !”
Mula sa ulap, kumuha siya ng kidlat. . .
“Brissk ! Bruumm ! Swissss !”
Nabuo ang araw at ang buwan na nagbigay ng liwanag at init sa babae. Mula noon, naninirahan ang babae sa piling ng matandang lalaking nakita niya sa pulo. At nanganak siya ng kambal. Sa kanilang paglaki, ang isa’y naging mabuti at ang isa’y naging masama.
“Ihahanda ko ang Bohol sa pagdating ng mga tao.”
Ang mabuting anak ay gumawa ng mga kapatagan, mga kagubatan, mga ilog at maraming hayop. Lumikha rin siya ng mga isdang walang kaliskis. Ngunit ang ilan sa mga ito’y sinira ng masamang anak. Tinakpan niya ng makakapal na kaliskis ang mga isda kaya’t mahirap kaliskisan ang mga ito
“Ano ang ginawa mo?”
“Walang halaga lahat ‘yan.”
“Walang halaga?”
“Bakit mo pinahihirapan ang iyong sarili sa paggawa rito? Hangal ka!”
“Inihahanda ko ang lugar na ito para sa pagdating ng mga tao.”
“Dito, dito’y wala tayong kinabukasan. Samantalang sa ibang lugar ay hindi ka kailangang gumawa. Isa kang baliw ! »
Kaya’t naglakbay sa kaunlaran ang masamang anak. Dito siya namatay.
Samantalang ang mabuting anak ay nagpatuloy ng pagpapaunlad ng Bohol at inalis ang mga masasamang ispiritung dala ng kanyang kapatid. Hinulma ang mabuting anak ang
mga Boholano sa pamamagitan ng pagkuha ang dalawang lupa sa daigdig at hinugis ang mga ito ng katulad ng tao. Dinuran niya ang mga ito. Sila’y nabuhay.
“Ngayong kayo’y naging lalaki at babae, iniiwan ko sa inyo ang mga magagandang
katangiang ito: kasipagan, mabuting pakikitungo, katapatang kabutihang-loob, at mapagmahal sa kapayapaan.”
Ikinasal ang dalawa at nagsama. Isang araw, kinausap sila ng mabuting anak.
“Narito ang iba’t ibang uri ng buto. Ibig kong itanim ninyo ang mga butong ito para kayo matulungan. Gawin ninyong laging sariwa at magandang tirahan ang lugar na ito.”
“Humayo kayo, dakilang igat at dakilang alimango saan mang lugar na ibig ninyong
pumunta.”
Sinipit ng malaking alimango ang malaking igat. Nagkislutan ang dalawa at ang kanilang paggalaw ang lumikha ng lindol.
Ito ang dahilan kung bakit maraming alimango sa Bohol, maging sa lupa o sa dagat, at ang igat na kaunaunahang nilikha ng mabuting anak. Gustong-gusto kainin ito ng mga Boholanos. Hindi sila kumakain ng palaka dahil iginagalang nila ang mga ito. Hindi rin nila kinakain ang mga pagong katulad ng ibang mga Bisaya kahit maaaring ihain ang mga ito sa handaan.
************************
Desiderata
by Iluminado Lucente
Lakaw nga kalma taliwa sa kagahob ug kaguliyang
Ug hinumdumi ang kalinaw nga naa sa kahilom.
Kutob sa mahimo ug sa way pagkaluya,
Tagda pag-ayo ang tanang mga tawo.
Isulti ang matuod sa paaging hinay ug tin-aw,
Ug paminawa ang uban,
Bisan ang bogo ug way hibangkaagan
Sila usab dunay ikasugilon.
Likayi ang mga tawong saba ug mapangahason
Kay sila maghatag og kahasol sa kalag;
Kun itandi nimo ang kaugalingon sa uban
Basin mahimo kang mapagarbohon o magul-anon
Kay kanunay, dunay tawong labaw o ubos kanimo.
Kahimut-i ang imong mga kalampusan ingon man mga plano;
Pagmadasigon sa imong trabaho, bisag unsa kini kaubos
Usa kini ka bahandi taliwa sa nag-usab-usab nga panahon.
Magmainampingon sa imong mga negosyo
Kay ang kalibutan puno sa lingla.
Apan dili ka angayang mabuta sa mga maayong gawi;
Daghang mga tawo buot mokab-ot sa hataas nga mithi
Ug bisan asa ang kinabuhi puno sa kamabayanihon.
Pagmatinud-anon sa imong kaugalingon.
Ayaw pagpakaaron-ingnon sa imong gibati;
Ingon man, ayaw katahapi ang gugma
Kay atubangan sa kauga ug kawalay paglaum
Sama kini ka makanunayon sa sagbot.
Dawata ang tambag sa katuigan,
Samtang andam nga gitahan ang mga butang sa kabatan-on.
Himoang lig-on ang kalag nga maoy manalipod sa kalit nga dimalas
Apan ayaw pagpasamok sa itom nga panghunahuna
Sagad sa mga kahadlok natawo diha sa kakapoy ug pag-inusara.
Labaw sa maanindot nga disiplina
Magmaaghop sa imong kaugalingon.
Ikaw anak sa uniberso
Sama sa kahoy ug mga bituon
May katungod ka nga magpakabuhi.
Ug bisan kun dili kini tin-aw kanimo,
Way pagduda nga ang uniberso nibuklad sama sa naandan.
Mao nga hinumdomi ang Ginoo
Bisan unsa man ang imong paghulagway kaniya,
Ug bisan unsa man ang imong gihimo ug gidamgo
Taliwa sa saba nga kalibog sa kinabuhi, atimana ang imong kalag.
Bisan sa mga pagpakaaron-ingnon, kalisdanan ug pakyas nga damgo
Ang kalibutan nagpabiling matahom.
Mag-amping.
Paninguha nga magmalipayon.
Walang komento:
Mag-post ng isang Komento